Archikatedra św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu
Archikatedra św. Jana Chrzciciela, jak brzmi pełna nazwa katedry we Wrocławiu, to bez wątpienia jeden z najwspanialszych zabytków gotyckiej architektury sakralnej. Przez wielu nazywana matką kościołów śląskich, jest uznawana za pierwszą w pełni gotycką świątynię na ziemiach polskich. Dumnie wznosząc się nad Ostrowem Tumskim, jest prawdziwym klejnotem nie tylko tej części Wrocławia, ale i całego miasta.
Początki wrocławskiej katedry
Współczesna katedra we Wrocławiu to już czwarta świątynia, która powstała na Ostrowie Tumskim – najstarszej, zabytkowej części miasta. Pierwszy istniejący w tym miejscu kościół miał około 13 m długości, a szerokość nawy wynosiła 6,5 m. Jednak zarówno data jego budowy, jak i dokładny kształt pozostają tematem naukowych dyskusji. Po nim we Wrocławiu miał powstać jednonawowy kościół z transeptem o długości około 25 m.
Ponad 1000 lat historii wrocławskiej archikatedry
Właściwa historia archikatedry św. Jana Chrzciciela rozpoczęła się w 1000 roku, kiedy to na odbywającym się wówczas zjeździe gnieźnieńskim podjęto decyzję o utworzeniu biskupstwa wrocławskiego. Wcześniej istniejący kościół został zastąpiony przez większą, przedromańską świątynię, za fundatora której uznawany jest Bolesław Chrobry. Pierwsza katedra miała formę trójnawowej bazyliki, jej długość wynosiła 33,5 m, natomiast szerokość – 18 m. Budowla została zniszczona w czasie kryzysu rządów piastowskich i najazdu czeskiego księcia Brzetysława I, a na jej miejscu wzniesiono świątynię pogańską.
Druga katedra utrzymana w duchu wczesnoromańskim powstała pod koniec XI wieku z inicjatywy księcia Kazimierza Odnowiciela. Do dziś zachowało się niewiele jej fragmentów w postaci nielicznych kamiennych detali, gdyż większa część budulca została wykorzystana do wzniesienia kolejnej katedry. Budowę trzeciej, okazalszej świątyni dla biskupstwa wrocławskiego rozpoczęto w 1158 roku z inicjatywy biskupa Waltera z Malonne.
Katedra w stylu romańskim została ukończona w 1180 roku i poświęcona przez biskupa Żyrosława II. Dwuwieżowa, trójnawowa bazylika miała 48,5 m długości i 24,5 m szerokości. W Muzeum Archidiecezjalnym są przechowywane liczne fragmenty z tego okresu, a pod posadzką prezbiterium zachowały się pozostałości ówczesnej krypty.
Jak powstała obecna katedra we Wrocławiu?
W XIII wieku rozpoczęła się realizowana w kilku etapach gotycka przebudowa, która zasadniczo dała początek obecnej, czwartej katedrze. Prace prowadzone przez kolejnych biskupów obejmowały między innymi rozbudowę świątyni o ceglany chór z obejściem w stylu wczesnego gotyku, gotycką nawę od strony wież, nową nawę główną czy zakrystię w duchu gotyku redukcyjnego. W następnych etapach powstały kaplica Mariacka, kaplice boczne czy górne kondygnacje wieży północno-zachodniej.
W 1540 roku dach, dzwony i hełm wieży północnej zostały strawione przez pożar. Katedrę odbudowano 16 lat później, ale nadano jej już styl renesansowy. Do kolejnego poważnego uszkodzenia świątyni doszło w 1633 roku w czasie walk wojsk cesarskich ze Szwedami, gdy spłonęły wieża południowa, południowa część katedry i dach zakrystii. Zniszczenia odbudowano, a w drugiej połowie tego samego stulecia powstały barokowa kaplica Najświętszego Sakramentu oraz kaplica św. Elżbiety. Z kolei w XVIII wieku zbudowano kaplicę elektorską Bożego Ciała oraz kaplicę zmarłych.
Kolejny poważny pożar wybuchł w 1759 roku, gdy ogień zniszczył hełmy wież wraz z dzwonami, dach nad nawami, zakrystię, mały chór i organy. Jego skutki usuwano stopniowo przez następne 150 lat. W ramach prac przebudowano między innymi wnętrze katedry i elewację zachodnią z przedsionkiem, które zyskały styl neogotycki. W 1930 roku biskupstwo wrocławskie podniesiono do rangi arcybiskupstwa i metropolii, a katedra stała się archikatedrą.
Katedra we Wrocławiu po wojnie
W 1945 roku podczas oblężenia przez Armię Czerwoną twierdzy Wrocław zniszczeniu uległo aż 70% katedry. Wstępna odbudowa świątyni, która odbywała się pod kierownictwem architekta Marcina Bukowskiego, trwała do 1951 roku, gdy prymas Polski Stefan Wyszyński dokonał ponownego poświęcenia archikatedry. W następnych latach prowadzono kolejne prace mające na celu odbudowę świątyni.
Obecnie we wnętrzu katedry podziwiać można cenne zabytki rzeźby i malarstwa: tryptyk Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny, murowaną ambonę, dębowe stalle czy liczne nagrobki z okresu średniowiecza, manieryzmu i baroku. W katedrze znajduje się aż 21 kaplic, spośród których na wyróżnienie zasługują zwłaszcza kaplica św. Elżbiety oraz kaplica Elektorska, której projektantem był znany wiedeński architekt Johann Bernhard Fischer von Erlach. Na wieżach świątyni znajduje się punkt widokowy, z którego roztacza się piękny widok na Wrocław.
