Twierdza Modlin – będziesz tu wracać
Twierdza Modlin to jedna z największych, a zarazem najlepiej zachowanych budowli fortyfikacyjnych w Polsce. Imponujący zespół umocnień, leżących około 40 kilometrów od centrum Warszawy, jest bez wątpienia wizytówką nie tylko Nowego Dworu Mazowieckiego, ale i całego Mazowsza, każdego roku przyciągając rzesze zaintrygowanych ich historią turystów.
Początki Twierdzy Modlin
Dzieje Twierdzy Modlin sięgają początków XIX wieku, jednak wybitne walory obronne miejsca, w którym powstała, zostały docenione znacznie wcześniej. Strategiczne położenie u zbiegu rzek Wisły, Narwi i Wkry nie uszły uwadze szwedzkiego króla Karola Gustawa. Na terenach, gdzie dziś znajduje się Nowy Dwór Mazowiecki, założył on obóz warowny o narysie gwiazdy czteroramiennej, który przetrwał do 1660 roku.
Historię znanej nam obecnie Twierdzy Modlin zaczął pisać Napoleon Bonaparte. W 1806 roku, chcąc rozszerzyć swoje wpływy we wschodniej części Europy, utworzył Księstwo Warszawskie i rozpoczął wznoszenie twierdz na jego terytorium. Decyzja o budowie twierdzy w Modlinie została wstępnie podjęta w grudniu 1806 roku, gdy Napoleon przebywał w Poznaniu. W oparciu o jego wskazówki, najpierw powstał obwód wewnętrzny dzisiejszej cytadeli.
Wykorzystując wyjątkowe warunki naturalne panujące na tych terenach, na prawym brzegu Wisły zbudowano ziemno-drewnianą twierdzę. Twierdza Modlin miała wówczas półowalny kształt, pięć bastionów i była otwarta od strony rzeki. Utworzono też szańce przedmostowe w Kazuniu na lewym brzegu Wisły oraz przy Nowym Dworze Mazowieckim. W ten sposób powstał zespół warowny zamykający węzeł komunikacyjny wideł Wisły i Narwi.
W trakcie wojny w 1812 roku Twierdza Modlin miała służyć jaki oparcie dla operacji wojsk francuskich wraz z umocnieniami w Serocku, Pradze i Zamościu. Przez wzgląd na postępy ofensywy napoleońskiej, w sierpniu 1812 roku prace fortyfikacyjne zostały przerwane. Ale nie na długo – po klęsce wyprawy na Moskwę, od grudnia pilnie uzupełniano i rozbudowywano umocnienia, by przygotować Modlin do obrony.
W lutym 1813 roku rozpoczęło się oblężenie twierdzy przez wojska rosyjskie Iwana Paskiewicza. Twierdza Modlin wypełniła wówczas swoje zadanie, blokując Rosjan na terenie Księstwa Warszawskiego. Obrona Modlina trwała przez kilka kolejnych miesięcy – nawet po tym, jak Napoleon poniósł porażkę w bitwie pod Lipskiem. Ostatecznie jednak w grudniu 1813 roku Twierdza Modlin skapitulowała, a kapitulację przyjął rosyjski generał Pyotr Kleinmichel.
Twierdza Modlin w rękach rosyjskich
Po utworzeniu Królestwa Polskiego w twierdzy stacjonowały nieliczne oddziały armii polskiej i rosyjskiej. Choć istniały liczne plany rozbudowy Modlina, nie podejmowano w tym celu większych działań. W czasie powstania listopadowego, Modlin stał się główną bazą wojska powstańczych – twierdzę przygotowano do obrony, uzupełniając ją elementy fortyfikacji polowej. We wrześniu Modlin został oblężony przez wojska rosyjskie. Twierdza Modlin skapitulowała 9 października 1831 roku jako jeden z ostatnich punktów oporu powstania.
W 1832 roku rozpoczęto szeroko zakrojone prace związane z rozbudową fortyfikacji w Modlinie, przemianowanym dwa lata później na Nowogieorgiewsk. Przebudowę, przeprowadzoną zgodnie z planem generała Iwana Dehna, zakończono w 1841 roku. Forteca otrzymała również wtedy nową nazwę – Twierdza Nowogieorgiewska. W latach 60. generał Eduard Iwanowicz Totleben wydał polecenie kolejnej rozbudowy Modlina. W oparciu o stare korony o narysie bastionowym, wzniesiono obwód zewnętrzny twierdzy, który składał się z sześciu frontów. Budowę kompleksu koszarowego o długości 2250 metrów zakończono w 1864 roku. Cytadela i obwód zewnętrzny zostały otoczone murem zwanym Carnota.
Kolejna decyzja o rozbudowie Twierdzy Modlin została podjęta przez rząd carski już w 1873 roku, choć do realizacji planów przystąpiono dekadę później. W odległości od 2 do około 6 kilometrów od fortecy wzniesiono pierścień 8 ceglano-ziemnych fortów, których łączna długość wynosiła 30 kilometrów. Następna istotna modernizacja rozpoczęła się w 1912 roku. W ramach prowadzonych wówczas prac w odległości 5-10 kilometrów od twierdzy wzniesiono 10 ziemno-betonowych fortów. Stanowiły one drugi pierścień fortów, w których zastosowano osłony żelbetonowe i stalowe, pancerne wieżyczki.
Twierdza Modlin w czasie I i II wojny światowej
W czasie I wojny światowej Modlin został zaatakowany przez Niemców. Oblężenie trwało zaledwie 10 dni – 20 sierpnia 1915 roku generał Nikolai Bobyr złożył podpis pod aktem kapitulacji twierdzy nowogeorgiewskiej. Do listopada 1918 roku forteca była obsadzona przez wojska niemieckie – istniejące obiekty wykorzystywano jako magazyny lub szpital. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, władzę w twierdzy znów przejęło Wojsko Polskie.
W okresie międzywojennym Twierdza Modlin była bardzo ważnym garnizonem i magazynem, odgrywała też rolę polskiego poligonu fortecznego. W tym czasie znajdowały się tu między innymi Szkoła Podchorążych Broni Pancernych, Centrum Wyszkolenia Saperów oraz siedziby licznych jednostek armijnych. W obliczu zagrożenia ze strony Niemiec i Rosji, w Modlinie zainstalowano eksperymentalne kopuły pancerne, wybudowano doświadczalne schrony bojowe, testowano broń forteczną i konserwowano stare umocnienia.
W chwili wybuchu II wojny światowej, w twierdzy stacjonował sztab Armii Modlin. 10 września 1939 roku pod fortecę podeszły czołowe elementy niemieckiego II Korpusu Armijnego pod dowództwem generała Adolfa Straussa. Oblężenie Modlina trwało do 29 września. Atakowana, ostrzeliwana i bombardowana Twierdza Modlin skapitulowała między innymi z powodu braku amunicji i żywności. Ponadto wobec kapitulacji Warszawy, jej dalsza obrona była bezcelowa. W czasie kilkunastu dni walk w Modlinie życie straciło ponad 2000 polskich żołnierzy. Twierdza Modlin została wyzwolona przez wojska radzieckie 18 stycznia 1945 roku. Wkrótce większość obiektów fortecy ponownie przejęło Wojsko Polskie.
Twierdza Modlin współcześnie
Obecnie Twierdza Modlin jest jedną z największych i najlepiej zachowanych twierdz zarówno w Polsce, jak i w Europie. To międzynarodowy pomnik architektury obronnej, który tworzy wielokrotnie rozbudowywany zespół umocnień zawierający elementy fortyfikacji francuskiej, rosyjskiej i polskiej. Aktualnie na kompleks Twierdzy Modlin składają się:
- cytadela z przedmościami kazuńskim i nowodworskim – wznoszona etapami między 1806 a 1883 rokiem, a następnie kilkakrotnie modernizowana. Główną część cytadeli tworzy twierdza położona na prawym brzegu Narwi i Wisły;
- wewnętrzny i zewnętrzny pierścień fortów;
- obiekty zaplecza – w tym zespoły prochowni, magazyny, zabudowania koszarowe;
- pozostałości umocnień polowych i fortyfikacji polskich z 1939 roku.
Wśród najciekawszych budowli współtworzących Twierdzę Modlin wymienia się:
- bramę generała Jana Henryka Dąbrowskiego – wzniesiona w 1837 roku, wykonana z cegły z elementami wzmacniającymi z ciosu kamiennego;
- bramę księcia Józefa Poniatowskiego – wybudowana w 1837 roku, o klasycystycznej architekturze;
- działobitnia generała Iwana Dehna – ceglana budowla z 1839 roku, wyposażona w 52 otwory artyleryjskie;
- elewator – wieża artyleryjska wzniesiona około 1900 roku;
- kasyno dla oficerów rosyjskich – powstałe na przełomie XIX i XX wieku. Było pierwszym obiektem w Modlinie wyposażonym w oświetlenie elektryczne, centralne ogrzewanie na parę wodną oraz klimatyzację. Obecnie w dawnym kasynie mieści się Wojskowy Dom Kultury;
- neogotycka wieża ciśnień – wybudowany około 1847 roku;
- piekarnia forteczna – funkcjonująca do 1994 roku;
- reduta Napoleona – jedna z najstarszych murowanych budowli obronnych w Modlinie;
- spichlerz zbożowy – wzniesiony w 1844 roku u ujścia Narwi do Wisły. Spichlerz został wyposażony w otwory do prowadzenia ognia artyleryjskiego i z broni palnej, dzięki czemu mógł pełnić nie tylko funkcję magazynową, ale i obronną;
- schron pułkownika Piętki – zbudowany w latach 1832-1841;
- stary młyn – powstały w 1900 roku, był tłem kilku produkcji filmowych, takich jak „Czas honoru”, „Bitwa Warszawska” czy „Historia Roja”;
- Wieża Tatarska – wzniesiona w ramach rozbudowy w latach 1832-1841, pełniła funkcję obserwacyjną i komunikacyjną. Z tarasu wieży rozciąga się panorama okolic Modlina;
- wieża wodna – zbudowana w połowie XIX wieku, prawdopodobnie na podstawie projektu polskiego architekta;
- prochownie.
Inne atrakcje turystyczne na Mazowszu?
Zastanawiasz się, jakie inne atrakcje turystyczne w okolicach Warszawy warte są rozważenia? Podrzucam Ci garść sprawdzonych propozycji: